به گزارشمشرق، سخنان روزهای اخیر سردار تنگسیری جانشین فرمانده نیروی دریایی سپاه درباره نصب موفق موشک های کروز «قادر» بر روی شناورهای تندر ندسا، بار دیگر نشان داد قدرت موشکی نیروهای مسلح کشورمان از رشد و قدرت فزاینده ای برخوردار است. به گفته دریادار تنگسیری بالگردهای MIL17 سپاه نیز هم اکنون به موشک‌های کروز 120 کیلومتری «نور» و بالگردهای کوچک 206 نیز به موشک های کروز برد کوتاه «نصر» مجهز شده‌اند.

اما متخصان دفاعی ایران تاکنون چه نوع موشک های کروز دریایی را ساخته و آماده مقابله با دشمن کرده اند؟

در پاسخ ابتدا باید اشاره کرد که بسیاری از موشک‎های هوا به سطح و سطح به سطح ساخته شده در واقع هواپیمایی با یک سرجنگی هستند زیرا پیکربندی آنها شباهت زیادی به هواپیما دارد. وجود بال به صورت ثابت یا باز شونده، پیشران هواتنفسی از نوع توربوجت یا توربوفن و از همه مهم‎تر نحوه پرواز غیر بالستیک و یا کاملاً مشابه هواپیما از شاخصه‎های مشترک اغلب این موشک‎ها  است.

اما اصلی‎ترین مشخصه این نوع موشک‎ها  پرواز در ارتفاع بسیار نزدیک به سطح زمین و عموماً کمتر از 30 متری در فاز پیمایشی (کروز) از مراحل حرکت آن است که بخش بسیار زیادی از زمان پرواز آنها را شامل می‎شود از این رو این موشک‎ها به نام کروز شناخته شدند بر خلاف تصور نادرستی که این واژه را به قابلیت هدایت در موشک نسبت می‎دهد.

اغلب موشک‎های کروز ساخته شده دارای سرعت‎های کمتر از صوت هستند اما برخی نمونه‎های جدید در بخش نهایی پرواز (فاز ترمینال) به سرعت مافوق رسیده و برخی نیز از ابتدای پرواز، سریع‎تر از صوت حرکت می‎کنند.

موشک‎های کروز از هواپیما، پرتابگر زمینی، کشتی و زیردریایی شلیک می‎شوند و انواع مختلف آنها برای حمله به رادارها، کشتی‎ها و اهداف زمینی توسعه یافته‎اند. برد نمونه‎های مختلف ساخته شده این نوع موشک‎ها از چند ده کیلومتر تا چند هزار کیلومتر است.

برخی از مهم‎ترین اجزاء مشترک همه این موشک‎ها شامل پیشران راکتی برای نمونه‎های برد کوتاه تا متوسط و موتور جت برای نمونه‎های دوربرد، خلبان خودکار، ارتفاع‎سنج (برای اندازه‎گیری ارتفاع از سطح آب و پرواز در نزدیکی آن) و جستجوگر هدف که عموماً از نوع راداری، تصویری یا حرارتی است.

پس از جنگ تحمیلی 8 ساله عراق علیه کشورمان و مشاهده عملکرد موشک‎هایی همچون هارپون در اختیار نیروی دریایی ارتش ایران، موشک فرانسوی اگزوست در اختیار عراق و نیز استفاده از موشک کرم ابریشم توسط هر دو طرف، سرمایه‎گذاری قابل توجهی در وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح برای طراحی، ساخت و تولید موشک‎های ضد کشتی با بردهای متنوع خصوصاً انواع کروز که قابلیت شلیک از سه دسته اصلی پرتابگرها یعنی شناورها، هواگردها و سکوهای زمینی را داشته باشند صورت گرفت.

در این گزارش به معرفی 6 نوع از موشک‎های ضد کشتی ساخت کشورمان می‎پردازیم که همه آنها عملکرد کروز دارند هر چند برخی از منابع بین المللی، بیشتر بودن برد موشک از 50 کیلومتر را شرط نامگذاری آن به عنوان کروز می‎دانند.

کوثر

این موشک به عنوان یک سلاح ضد کشتی با پیشرانه راکتی سوخت جامد، سبک و برد کوتاه ساخته شده است. 3 گونه مختلف این موشک دستکم در دو مؤلفه وزن و برد با هم تفاوت‎های محسوسی دارند. نمونه آخر یعنی کوثر-3 با وزن 120 کیلوگرم و برد 25 کیلومتر دارای سر جنگی به جرم 29 کیلوگرم بوده و به سرعتی نزدیک به 0.8 سرعت صوت می‎رسد.
 

بنا بر اطلاعات منتشر شده یکی از 3 گونه موشک کوثر دارای جستجوگر اپتیکی و یک نمونه هم از نوع راداری است. این موشک سبک با نصب روی قایق‎های تندرو از جمله ذوالفقار (IPS-18) و سایر شناورهای تندرو نقش مهمی در افزایش توان تهاجمی آنها ایفا نموده است.

همچنین بالگرد شاهد285 و پهپاد تهاجمی کرار نیز هر یک با دو فروند از این موشک مشاهده شده‎اند. تصویر زیر نیز که مربوط به رزمایشی دریایی در چندین سال قبل است به سکوی ساحلی موشک کوثر نسبت داده می‎شد اما پس از رونمایی از موشک ظفر ابهاماتی در این زمینه ایجاد شد.
 
ظفر

موشک کروز ظفر که در سال 1391 معرفی شد به طور کلی شباهت شکلی و ابعادی به موشک‎های کوثر دارد خصوصاً تصویر قبلی بیشتر مشابه موشک ظفر است تا نمونه‎های نمایش داده شده از کوثر. در هر صورت با مقایسه تصاویر ظفر با کوثر می‎توان نتیجه گرفت در مقایسه با کوثر، طول ظفر بیشتر بوده، بال‎های آن به عقب بدنه نزدیک‎تر هستند و ضمن تغییر شکل بال و حفظ حدود اندازه دهانه بال، مساحت آن افزایش یافته است. این تغییرات می‎تواند نشانه افزایش وزن ظفر نسبت به کوثر باشد. این وزن بیشتر احتمالاً صرف افزایش وزن سرجنگی و شاید هم پیشران شده باشد.
 

این فرضیات با توجه به معرفی شدن ظفر به عنوان موشکی با قدرت تخریب بالا تقویت می‎شود. همچنین در زمان رونمایی اعلام شد موشک کروز ضد کشتی ظفر کوتاه‎برد، دارای جستجوگر راداری، وزن کم، دقت بالا و مقاوم در برابر جنگ الکترونیک بوده، توانایی پرواز در ارتفاع بسیار پائین را داشته و برای انهدام اهداف کوچک و متوسط طراحی شده است.

این موشک نیز قابل نصب بر روی شناورهای سبک و تندرو بوده و همانطور که اشاره شد احتمالاً دارای قدرت تخریب بالاتر و تا حدودی برد بیشتر نسبت به آخرین نسل از موشک کوثر است. ارزیابی کارشناسان خارجی برای موشک‎هایی در رده ظفر و کوثر نشان می‎دهد به دلیل ابعاد کوچک و سرعت نسبتاً بالا این موشک‎ها اهداف دشواری برای سامانه‎های دفاعی ناوهای مورد حمله خواهند بود.


نصر

موشک کروز ضد کشتی نصر در زمره سلاح‎هایی با برد کوتاه تا متوسط قرار می‎گیرد. اصلی‎ترین تفاوت این موشک با کوثر و ظفر میزان بالای سرجنگی است که قدرت تخریب بسیار بالایی برای آن ایجاد نموده. موشک 350 کیلوگرمی نصر-1 با برد دستکم 35 کیلومتر حاوی یک سرجنگی نیمه زرهی 130 کیلوگرمی بوده که در حدود 4.5 برابر سرجنگی موشک کوثر-3 است.
 

به گزارش مشرق، موشک ضد کشتی و کروز نصر-1 پس از قرار گرفتن در خط تولید، به فهرست تسلیحات شناورهای تندرو اضافه شد که برد دورایستایی بهتری به آنها در مقابله با ناوهای دشمن می‎دهد. علاوه بر شناورهای C-14 که فیلم شلیک موشک از آن در زمان نمایش خط تولید در اختیار رسانه‎ها قرار گرفت شناورهای تندرو دیگر از جمله ذوالفقار نیز به این موشک هدایت راداری و قدرتمند مجهز شده‎اند. ممکن است این موشک نیز مانند کوثر دارای نمونه‎ای برخوردار جستجوگر تصویری باشد.
 

موشک نصر دارای سکوهای ساحلی خوداتکا نیز بوده که با استقرار روی کامیون از تحرک مناسبی برخوردار شده‎اند. نمونه هواپرتاب این موشک کروز هم به تولید رسیده که روی هواپیماهای جنگنده نظیر اف-4 فانتوم نیروی هوایی ارتش نصب می‎شود. به علاوه در بازدید رئیس جمهور از نیروی دریایی سپاه در بندرعباس نیز یک بالگرد بل206 مجهز به یک موشک نصر در زیر بدنه به نمایش در آمد.
 
این بالگرد می‎تواند به سرعت پیمایشی (کروز) بالاتر از 200 کیلومتر بر ساعت برسد که سرعت اولیه قابل توجهی به موشک می‎دهد. همچنین توان رسیدن به ارتفاع پروازی بیش از 3500 متر نیز در کنار سرعت اولیه‎ای که بالگرد به موشک می‎دهد برد نصر را در صورت شلیک از بالگرد به طور محسوسی افزایش خواهد داد.

قاعدتاً روش شلیک موشک بدین ترتیب است که ابتدا موشک رها شده و با کمی فاصله گرفتن از بالگرد موتور راکتی آن روشن شده و به سمت هدف حرکت می‎کند. بنا بر این سایر بالگردهای همرده مانند شاهد278 و شاهد285 نیز می‎توانند با روشی مشابه این موشک را شلیک نمایند.

بالگردهای میل-17/171 نیروی دریایی سپاه نیز از نامزدهای کاربری این موشک هستند که می‎توانند چندین فروند از آن را در جایگاه‎های دو طرف بدنه خود حمل نمایند. بدیهی است پرتاب این موشک از هواپیماهای جنگنده از ارتفاع‎ها و سرعت‎های بیشتر باز هم به افزایش برد دورایستایی موشک منجر خواهد شد.

نور

موشک ضد کشتی و کروز نور از اولین نمونه‎های این نوع موشک‎ها بود که در سال‎های دهه 1370 به خدمت نیروهای مسلح کشورمان در آمد. موشک نور با طول 6.38 متر که 1.24 متر آن مربوط به موتور راکتی اولیه است، 715 کیلوگرم جرم داشته که 175 کیلوگرم آن مربوط به سرجنگی نفوذگر نیمه زرهی موجود در آن است. برد این موشک 120 کیلومتر بوده و می‎تواند با سرعت نزدیک به 0.9 ماخ پرواز کند.

ناوچه‎های رده تندر و سینا، ناوهای رده بایندر و ناوشکن (ناو محافظ) رده الوند و جماران، هواناوهای BH-7، بالگردهای میل-17/171 و هواپیماهای جنگنده مانند اف-4 فانتوم از جمله تجهیزات نیروهای دریایی سپاه و ارتش و نیروی هوایی ارتش هستند که این موشک را به کار می‎برند.

همچنین مجموعه‎های پرتابگرهای متحرک ساحلی که هر یک برخوردار از رادار، واحد فرماندهی و کنترل و چندین پرتابگر هستند دیگر سامانه کاربر موشک نور محسوب می‎شوند. این سامانه‎ها که به صورت خوداتکا عمل می‎کنند نقش مهمی در دفاع ساحلی در برابر واحدهای شناور دشمن دارند که البته سامانه‎های مستقر شده در مناطق مختلف قابلیت شبکه شدن با هم را نیز دارند.


موشک نور برای پرتاب از شناورها یا سکوهای ساحلی با یک موتور راکتی اولیه سوخت جامد سرعت گرفته و پس از جدا شدن این پیشران، با موتور توربوجت که ورودی هوای آن زیر بدنه و بین دو بال پائینی قرار دارد به مسیر خود ادامه می‎دهد. در فواصل نزدیک هدف، موشک ارتفاع خود را به چند متری سطح آب می‎رساند تا کار شناسایی و درگیری دشمن با آن سخت شده و موشک به بخشی از هدف که نزدیک آب است اصابت کند که سبب ایجاد بیشترین آسیب در هدف شده و احتمال غرق شدن آن را افزایش می‎دهد.

قادر

موشک قادر نمونه‎ای جدید از موشک نور است که برد آن افزایش یافته است. قادر با بهره‎مندی از ساختار و طراحی مشابه و حتی ابعاد نزدیک به نور، دستکم 220 کیلومتر برد دارد. در واقع به نظر می‎رسد متخصصان صنعت موشکی کشور برای تولید موشک قادر از نظر فیزیکی تنها کمی طول موشک نور را افزایش داده باشند. همانطور که در تصویر زیر پیداست قطر و بال‎های دو موشک نیز مشابه هم هستند و این مشابهت بالای دو موشک، قیمت تمام شده موشک جدید را به میزان قابل توجهی کاهش می‎دهد.
 

از توانمندی‎های اعلام شده برای موشک قادر باید به سامانه خلبان خودکار دیجیتال، سامانه ناوبری با دقت بالا، امکان برنامه‎ریزی موشک قبل از شلیک، امکان هدفگیری اهداف با سطح مقطع راداری پایین، رادار پیشرفته با قابلیت مقابله با جنگ الکترونیک، آماده‎سازی و واکنش سریع موشک برای حمله به هدف و توانایی ضربه زدن به اهداف ساحلی علاوه بر هدف‎های شناور اشاره نمود.
 

به گزارش مشرق، موشک قادر نیز مانند نور از سکوهای متحرک ساحلی، ناوچه‎ها و ناوشکن‎ها، هواپیماهای جنگنده و بالگرد میل-17/171 پرتاب می‎شود. پرتابگرهای جعبه‎ای موشک قادر که برای پرتاب آن از سطح به کار می‎رود نیز مشابهت بالایی با نمونه‎های مورد استفاده برای موشک نور دارد که این نیز دلیل دیگری برای طی شدن یک سیر منطقی در توسعه موشک‎های کروز دریایی کشور است.
 

با توجه به پرواز این موشک‎ها در ارتفاع بسیار پایین، رادار کشتی‎ها به طور مستقل از رادارهای هواپایه و در بهترین حالت با در نظر نگرفتن سطح مقطع راداری کم موشک‎های نور و قادر از حدود 30 کیلومتری (با توجه به انحنای کره زمین) امکان رؤیت آنها را خواهد داشت و در این صورت با توجه به سرعت این موشک‎ها که بین 0.8 تا 0.9 ماخ (277 تا 312 متر بر ثانیه در سطح دریا در دمای 25 درجه سانتیگراد) است، دشمن تنها حدود 96 تا 108 ثانیه زمان برای واکنش خواهد داشت.

لازم به ذکر است نیروی دریایی آمریکا احتمال اصابت نمونه‎های مشابه خارجی از این موشک‎ها  را در اواسط دهه 1990 در حدود 85 درصد برآورد نموده بود.

این در حالی است که امروزه هر چند سامانه‎های کشف و هدفگیری و تسلیحات دفاعی ناوها پیشرفت نموده اما موشک‎ها نیز با بهره‎گیری از فناوری‎های جدید کاهش سطح مقطع راداری و نیز سامانه‎های پیشرفته راداری همچنان برگ‎های برنده خود را برای مغلوب کردن سامانه‎های دفاع موشکی دشمن خصوصاً در صورت شلیک پرتعداد به سمت یک کشتی حفظ نموده‎اند.

رعد

موشک رعد بزرگ‎ترین، دوربردترین و مخرب‎ترین کروز دریایی ایران است. به نظر می‎رسد این موشک، توسعه‎ای بومی از موشک کرم ابریشم چین (نمونه‎ای از موشک استیکس شوروی سابق) باشد. رعد دارای موتور توربوجت بوده که هوای لازم آن از دو ورودی نصب شده در طرفین موشک تأمین می‎شود. یک بوستر راکتی سوخت جامد نیز در ابتدای پرتاب به این موشک سنگین انرژی لازم را می‎دهد.
 

برد این موشک هدایت راداری بالغ بر 350 کیلومتر بوده و از یک پرتابگر متحرک شنی‎دار زرهی شلیک می‎شود. احتمالاً سرجنگی این موشک مشابه نمونه‎های همرده خارجی چند صد کیلوگرم است. رعد شبیه‎ترین موشک کروز ایرانی به یک هواپیما بوده و ساختار بال و دُم آن به هواپیما بسیار شباهت دارد. سرعت این موشک را نیز می‎توان بین 0.6 تا 0.8 ماخ تخمین زد.
 
این موشک که سابقه معرفی آن به حدود یک دهه قبل می‎رسد در رژه‎های نیروهای مسلح چندین بار به نمایش در آمده و به نظر می‎رسد به تولید انبوه رسیده باشد. در زمان نمایش خط تولید آن، رادار موجود در دماغه از یک آنتن منحنی برخوردار بود اما با توجه به پیشرفت‎های چند سال اخیر کشور در زمینه سامانه‎های دیجیتال و آنتن‎های مسطح و حتی رادارهای آرایه فازی که نمونه‎ای از این توانمندی‎ها در رادار موشک‎های شاهین/شلمچه و ظفر نمود داشته ممکن است بهسازی‎هایی هم در این موشک انجام شده و یا نمونه‎ای جدید از آن با موتورهای جت داخلی پیشرفته‎تر تولید شود.

به گزارش مشرق، برد بالای موشک‎های نور، قادر و رعد موجب فراهم شدن امکان استقرار پرتابگرها در عمق خاک خودی و در نتیجه کاهش احتمال شناسایی شدن توسط دشمن، فضای بیشتر برای تغییر مکان پس از اجرای یک عملیات یا اجرای امن‎تر چندین شلیک (برای پرتابگرهای حاوی چند موشک) از یک منطقه می‎شود که این کار با توجه به افزایش امکان رؤیت سامانه توسط دشمن پس از اجرای عملیات و جلوگیری از ضربه متقابل دشمن به آن مفید خواهد بود.

سامانه‎های موشکی ضد کشتی و کروز ایرانی هر یک برای طیفی از اهداف و بردهای مختلف توسعه یافته‎اند که در مجموع آرایه‎ای همگون از سلاح‎هایی دقیق، کارامد و با احتمال اصابت بالا را برای دفاع همه جانبه از سواحل طولانی کشورمان در جنوب و شمال در برابر انواع شناورهای کوچک و بزرگ دشمن به وجود آورده‎اند.